काभ्रेको उग्रचण्डी नाला , प्राकृतिक तथा तिर्थ पर्यटनको सम्भावना

-    रत्नप्रसाद अनामणि श्रेष्ठ

नेपाल प्राकृतिक रुपले मात्र नभई संस्कृतिक रुपमा पनि सम्पन्न देश हो । नेपाललाई मन्दिरै मन्दिरको देशको रुपमा विश्वमा चिनिन्छ । नेपालको प्रत्येक भू-भाग हिमाल देखि तराई सम्म पुर्व देखि पश्चिम सम्म धार्मिक आस्थाका केन्द्रका रुपमा लिइन्छ । हरेक गाउँ बस्तीहरुमा आ आफ्नै रमाइलो तथा रोचक बिस्वास गर्ने पर्ने लोक किम्बदन्तिहरु सुन्न पाइन्छ । प्रत्येक नेपालीहरु आ-आफ्नै पूर्वजहरुले पछ्याएको धर्म र संस्कृति प्रति प्रगाढ आस्था र बिश्वास राख्दछन् । आ आफ्नो गच्छे अनुसार परम्परादेखि मानिआएका पर्वहरु दुख सुखका साथ मनाउछन् । नेपालमा मान्दै आएका ठुला होस वा साना होस , सबै जसो चाडपर्वहरु धार्मिक आस्थाका आधारमा मान्दै आएका छन् । ती चाडपर्वहरुले आ आफ्नो पारिवारिक भेटघाट देखि आफ्नो नाता कुटुम्बहरुको सम्बन्ध कसिलो बनाउदै आफ्ना दुख पीडाहरु भुलाउने गरेका कुराहरु जगजाहेर छ ।

नेपालमा धेरैजसो हिन्दु र बौद्ध धर्म मानिन्छ । नेपालमा धेरैजसो हिन्दु र बौद्ध धर्मका आस्थाका केन्द्रहरु धेरै छन् । काभ्रे जिल्लाको उग्रचण्डी नाला क्षेत्र पनि ती दुवै आस्थाका केन्द्र रहेको स्थान हो । बौद्ध धर्मावलम्बीहरुका लागि नेपालका चार प्रख्यात करुणामय मध्ये श्री श्रृष्टीकान्त लोकेश्वोर करुणामय छन् भने हिन्दु धर्मावलम्बीहरुका लागि नेपालका चार प्रसिद्द भागवती मध्ये एक श्री उग्रचण्डी भगवती रहेको छ । यी दुवै हिन्दु र बौद्ध धर्मावलम्बीहरुले समान आस्थाहरुले आ आफ्नै तरिकाले पुजा अर्चना गर्छन । यी दुवै प्रसिद्द धार्मिक केन्द्रलाइ तिर्थ पर्यटनको गन्तब्य स्थानको रुपमा बिकसित गर्न सके यस क्षेत्रको मात्र विकास नभई नेपालको अर्थतन्त्रमा समेत प्रभाव पार्दछ । छिमेकि देश भारतलाई नै हेर्ने हो भने तिर्थ पर्यटनले धानेका थुप्रै शहरहरु सैयौको संख्यामा पाइन्छन् । नेपालमा यसतर्फ खासै ध्यान जान सकेको छैन । तिर्थ पर्यटनकै कारणले संसारमा थुप्रै धार्मिक केन्द्रहरु धनी भएका छन् । भारतमा सचिक्कै भन्ने हो भने संसारकै धनि मन्दिरहरु छन् , जसको आम्दानीले त्यहाको सहरका बासिन्दाहरु बाचेका हुन्छन् । यिनै मन्दिरका आम्दानिहरुले प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपले देशको अर्थतन्त्रलाई प्रभाव पारेको हुन्छ ।

काभ्रेको उग्रचण्डी नाला क्षेत्रमा तिर्थ पर्यटनको लागी प्रसस्त सम्भावनाहरु रहेका छन् । यस क्षेत्रको तिर्थ पर्यटनको लागि विकास गर्ने हो भने यहाका धार्मिक केन्द्रहरुको भौतिक पूर्वाधारहरु सुधार गर्नै पर्ने हुन्छ ।यस क्षेत्रका करुणामय उग्रचण्डी भगवती , गुम्बा , प्राकृतिक रुपमा रहेका बनजंगल , चराचुरुंगी , खोला नाला , कृषि परम्परा र पुराना स्थानीय प्रविधिहरुको सहि सुचना दिन सक्नुपर्दछ । यहा बग्ने नन्यमाता र पुण्यमाता नदीहरुलाई कन्चन बगाइ राख्न नीति निर्माण गर्नु पर्दछ । तिर्थ पर्यटकहरुलाई सत्कार र उनीहरु सग गर्नुपर्ने व्यवहारमा समय सापेक्ष रुपमा सुधार गर्नुपर्दछ । यस क्षेत्रमा उत्पादन भएका हस्तकलाका सामाग्रीहरु लगायत , उत्पादित कृषि बस्तुहरु स्वच्छ र अर्गानिक हुनुको साथै किसानको खेतबाट उपभोक्ताको चुलोसम्म पहुच पुर्याउनु नितान्त आवश्यक छ ।

गुमनाममा रहेको भक्तपुरको डोलेश्वर महादेवको मन्दिरले पाच बर्षको अन्तरालमा निक्कै फड्को मारेको उदाहरण हामी सामु छन् । मन्दिरमा भएको आवतजावतले त्यस भेगका करिब दश हजार मानिसहरुको जीवन स्तरमा आमुल परिवर्तन गरिदिएको छ । त्यसैले नाला क्षेत्रको पनि सहि सुचना र भौतिक पूर्वाधारले लाभान्वित नहोला भन्न सकिन्न । यस क्षेत्रमा रहको प्रसिद्द उग्रचण्डी भगवती र श्रृष्टीकान्त लोकेश्वोर करुणामय मात्र होइन यहा थप्रै कालखण्डमा विभिन्न धार्मिक आस्था बोकेका मठ मन्दिरहरु बिस्तारै लोप हुने अवस्थामा छन् भने धेरै जसो लोप भैसकेका छन् । उग्रचण्डी नालाको गुफा , च्यावन ऋषिले तपस्या गरेको स्थान , बिक्रमादित्य राजाले राज्य गरेको दरबार , वासुकी नाग राजा ,गोपाल वंशको उत्पति स्थान , बाल्मिकी ऋषिले तपस्या गरेको स्थान , सो ऋषिले रामायण लेख्दा कलम मसी राख्ने स्थान , ल्हासा अथवा चीन बाट आएको मन्जुश्रीले पहिलो पटक उपत्यकाका पानीको दह देखेको स्थान , ज्ञानसिंह आचाजु र उसका हस्तलिखित पुस्तकहरु , लावान्य देशका नवराज राजा ससुराली जादा हिडेको बाटो , पाँच पाण्डव गुप्त बास बसेको स्थान , नेपालको एकमात्र युधिष्ठिरको मुर्ति , काठमाडौँ पशुपतिनाथको जस्तै नालाको पशुपतिनाथको मुर्ति , नन्यमाता र पुन्यमता नदीहरुको उद्गम स्थान , नाला सहरलाई हेरिरहेको अष्टमातृका गण , एउटा सानो स्थानमा धेरै जलद्रोनी , ढुंगेधारा आदिलाइ हामीले सहि सत्य खोजि गरि तिनीहरुको सुचना र भौतिक पूर्वाधारलाई सुधार गर्ने हो भने नाला क्षेत्र तिर्थ पर्यटनको लागि नेपालको एक उत्कृष्ट गन्तब्य स्थान रहने छ । यसतर्फ समयमै यहाका बुद्धिजिबी , राजनीतिज्ञ , भद्र भलादमी , बिद्यार्थी तथा यहाका मानिसहरु लागि पर्नु आजको आवश्यकता र बुद्धिमानी हुनेछ । बर्सेनि लाखौ मानिसहरु यस क्षेत्रमा तिर्थ पर्यटककको रुपमा आइ यस क्षेत्रको बासीहरुलाइ प्रत्यक्ष रुपमा लाभ हुनेछ । यस क्षेत्रलाइ मात्र नभई नेपालीहरुले बिदा मनाउन विदेश जादा लाग्ने खर्च समेत बच्न गइ नेपालको अर्थतन्त्रमा समेत प्रभाव पार्न सक्छ । त्यसैले काभ्रे जिल्लाको नाला क्षेत्रलाई धार्मिक पर्यटकीय गन्तब्य स्थानको रुपमा विकास गर्नु आजको आवश्यकता तथा अपरिहार्य छ ।

काभ्रे , नाला

#####